Οικονομική κρίση και ψυχική ανθεκτικότητα

Ένα από τα συνηθέστερα ερωτήματα που δεχόμαστε οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας αφορά το πόσο επηρεάζεται ο ανθρώπινος ψυχισμόε από την οικονομική κρίση. 

Είναι πασιφανές ότι διανύουμε στην χώρα μας μια περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων στην οικονομία- η κρίση όμως είναι και ηθική, πολιτική, πολιτισμική, ιδεολογική. Όλα αυτά δεν μπορούν να αφήσουν ανεπηρέαστο συναισθηματικά έναν άνθρωπο. Με αφορμή κάποιες αυτοκτονίες ακούστηκε πολύ η έννοια της κατάθλιψης, της απελπισίας αλλά και του άγχους και της ανασφάλειας. Έννοιες όμως που δεν είναι πρωτόγνωρες αλλά λόγω του ότι συνάδουν με το γενικότερο κλίμα, αναφέρονται περισσότερο και έχουν μεγαλύτερο ρεύμα και προβολή. 

Στα ερευνητικά δεδομένα οι απόψεις διίστανται. Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει σημαντική αύξηση στις αυτοκτονίες, και άλλα δεδομένα που παρουσιάζουν ότι σε καιρούς οικονομικής κρίσης σε μια χώρα εμφανίζονται αυξημένα ποσοστά προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας, εξαρτήσεων, αγχωδών συμπεριφορών κτλ. Όποια κι αν είναι η πραγματικότητα, θα ήταν στρουθοκαμηλισμός να υποστηρίξει κανείς ότι δεν επηρεάζεται η συναισθηματική κατάσταση ενός ανθρώπου που ζει και κινείται σε μια κοινωνία που αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα. Η αλλαγή στην ανθρώπινη ζωή (ακόμα και η ευχάριστη αλλαγή!) επιφέρει ταραχή, αναστάτωση και απαιτεί έναν πολύπλευρο αναπροσδιορισμό και προσαρμοστικότητα που δεν είναι για όλους εύκολος. Οπωσδήποτε οι επιπτώσεις της κρίσης δημιουργούν ανασφάλειες, άγχος, ντροπή, πλήγμα στον ναρκισσισμό, ενοχές, απελπισία και συχνότατα προβλήματα που αφορούν την απειλή της ίδιας της επιβίωσης. Και επειδή μια αρνητική αλλαγή που σηματοδοτεί μεγάλες απώλειες βιώνεται ως πένθος, είναι σημαντικό να αποδεχτούμε ότι η διαχείριση του πένθους συνεπάγεται πολλαπλές συναισθηματικές καταστάσεις και ανακατατάξεις, πόνο και ένα μεγάλο χρονικό στάδιο προσαρμογής σε μια διαφορετική κατάσταση.

Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί που αντέχουν περισσότερο; Όσο κι αν μας ακούγεται περίεργο, αυτοί που θα επηρεαστούν λιγότερο δεν είναι αυτοί απαραίτητα που έχουν και περισσότερα χρήματα. Είναι εκείνοι που έχουν αυτό που ονομάζουμε μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα. Είναι οι άνθρωποι με μεγάλη αυτοεκτίμηση, που έχουν μάθει να σκέφτονται με ρεαλιστική αισιοδοξία, που έχουν μάθει να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις στη ζωή τους, που έχουν μάθει να κοπιάζουν οι ίδιοι για όσα αποκτούν, οι άνθρωποι που δεν τους έχουν μεταδοθεί φοβίες και ανασφάλειες, οι άνθρωποι που φροντίζουν τον εαυτό τους, που προσέχουν να έχουν καλές κοινωνικές σχέσεις, οι αλτρουιστές, οι άνθρωποι που πιστεύουν στον εθελοντισμό, τη συλλογικότητα, τoν ακτιβισμό. Οι καλοί λύτες προβλημάτων, αυτοί δηλαδή που θα διαχωρίσουν όσα στοιχεία του προβλήματος αποτελούν δική τους ευθύνη και ποια όχι και που θα αποδομήσουν ένα πρόβλημα με ψυχραιμία και μεθοδικότητα, αντί να το αντιμετωπίσουν απόλυτα και αφοριστικά ως εξ αρχής σύνθετο και άλυτο. Εκείνοι που μπορούν με ευκολία να κατανοούν το μερίδιο ευθύνης των πράξεών τους και με αυτοκριτική (όχι αυτομαστίγωμα) να παραδέχονται τα λάθη τους και να προσπαθούν αμέσως να τα βελτιώνουν. Και σίγουρα οι δημιουργικοί άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερη ευελιξία στη σκέψη τους, αυξημένη παρατηρητικότητα και διευρυμένο φάσμα αντίληψης στη λύση.

Και φυσικά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το εξής: σε περιόδους μεγάλων αλλαγών δε δημιουργούνται από το μηδέν προβλήματα ψυχικής υγείας. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν τις ρίζες τους σε προϋπάρχουσες τάσεις. Ο άνθρωπος που αντιμετωπίζει μια κρίση βρίσκεται σε συναισθηματική αναστάτωση και προκειμένου να διαχειριστεί μια κρίση συχνά χρησιμοποιεί όλες τις άμυνες και τους λανθασμένους τρόπους χειρισμού της συναισθηματικής αναστάτωσης, ανάλογα με τις τάσεις του. Έτσι, ο αλκοολικός θα νιώθει μεγαλύτερη έλξη από το αλκοόλ, ο υπερφαγικός/ βουλιμικός θα είναι πιο επιρρεπής στις κρίσεις υπερφαγίας, ο εθισμένος στη νικοτίνη θα καπνίζει περισσότερο, ο καταθλιπτικός θα καταδυναστεύεται από αρνητικά συναισθήματα περισσότερο, ο αγχώδης θα έχει περισσότερα ψυχοσωματικά συμπτώματα από ό,τι πριν και ούτω καθεξής. 

Έτσι λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι σε καιρούς μεταβολών χρειάζεται μεγάλη προσαρμοστικότητα, ευελιξία, σύνεση και ωριμότητα. Οι άλυτες ψυχικές μας δυσκολίες θα έρθουν στην επιφάνεια, οι σχέσεις θα δοκιμαστούν, οι ψυχικές αντοχές το ίδιο. Είναι όμως στο χέρι του καθενός να δείξει σεβασμό και προστατευτικότητα απέναντι στον εαυτό του, να δώσει το καλό παράδειγμα στα παιδιά του και τους γύρω του γενικότερα και να δείξει όχι ψευδή δύναμη και σκληρότητα (είμαστε όλοι άνθρωποι, όχι βράχοι ή ρομπότ) αλλά ψυχραιμία, σύνεση, δημιουργικότητα και αισιοδοξία. Είναι πιο πρακτικό και χρήσιμο λοιπόν τις δυσκολίες της ζωής να τις εκλαμβάνουμε ως μαθήματα ζωής και αφορμές για να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας, τις προτεραιότητές μας και τις σχέσεις μας και να βγούμε σοφότεροι.
Κ.Ε.

Σχόλια