Ψυχολογική ερμηνεία ρατσισμού-εθνικισμού ΙΙ

Εθνικισμός και ρατσισμός- δύο έννοιες που αξίζει να τις μελετήσουμε λίγο ακόμα. Αν και σημαίνουν ξεχωριστά πράγματα, παρατηρείται μια σύγκλιση των δύο εννοιών, που αντιμετωπίζουν το ξένο ως απόρριμα που απειλεί την ομοιογένεια και ασφάλεια της ομάδας, είτε αυτή είναι έθνος είτε φυλή.

Είδαμε σε προηγούμενο άρθρο μερικούς από τους ψυχολογικής φύσης λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι γίνονται ρατσιστές. Επειδή τελευταία λόγω περιστατικών που σχετίζονται με αλλοδαπούς, αλλά και λόγω των ολυμπιακών αγώνων, ακούστηκαν πολλά σχόλια ρατσιστικά, εθνικιστικά, αλλά και έγιναν συζητήσεις σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ λαών και τη σύγκριση μεταξύ εθνών και φυλών, καταθέτω μερικές σκέψεις ακόμα:

Ψυχολογικά φαίνεται ότι έχουμε ανάγκη από την ύπαρξη προγόνων, γιατί για πολλούς ανθρώπους είναι δυσβάσταχτη η μοναξιά της ύπαρξης χωρίς ένα πλαίσιο και ένα σημείο αναφοράς. Η απεραντοσύνη της ανθρωπότητας και γενικότερα της ύπαρξής μας σε ένα πελώριο σύμπαν είναι ασύλληπτη για τον ανθρώπινο νου, οπότε η έννοια της ένταξης σε μια σειρά, οικογένεια, τζάκι, γραμμή προγόνων νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη.

Εκτός από αυτό, παρατηρούμε ότι στις ανθρώπινες σκέψεις και πράξεις, τα συναισθήματα μειονεξίας οδηγούν στην αναζήτηση στοιχείων ανωτερότητας στον εαυτό και στο μηχανισμό άμυνας της εξιδανίκευσης. Εντοπίζεται μια συγκρουσιακή σχέση με την "γονεϊκή" φιγούρα (δηλαδή με την έννοια της καταγωγής, των προγόνων, του παρελθόντος του έθνους και της φυλής μας): αρνούμαστε να απομυθοποιήσουμε στοιχεία του Υπερεγώ μας και φτάνουμε να τα εξιδανικεύσουμε, αναγνωρίζοντας όμως ότι δεν μπορούμε ποτέ να τα ξεπεράσουμε. 

Επινοούμε εχθρούς (π.χ. καπιταλισμός, αλλοδαποί κτλ.) ή ενισχύουμε εχθρικές σχέσεις, ακόμα και φανταστικές, για να δημιουργήσουμε μια κοινή εμπειρία και νοερή ή μη συστράτευση απέναντι στην απειλή. Αυτό θα ενισχύσει τις συντροφικές σχέσεις και θα μειώσει τα συναισθήματα μειονεξίας και μοναξιάς. Η διαφορετικότητα είναι μια υπενθύμιση και τον ελλείψεών μας. Ο ρατσισμός και ο εθνικισμός πλάθουν μια δική τους εκδοχή της διαφορετικότητας, σαφώς επιλεκτική, αναδεικνύοντας τα προτερήματα της ημέτερης ομάδας και τις ελλείψεις μόνο της αλλότριας.

Μπορεί να κρύβονται από πίσω και φοβίες, δηλαδή παράλογοι φόβοι που δημιουργούν αίσθηση απειλής, άγχος και ανασφάλεια. Οι φοβίες αυτές μεταμφιέζονται σε μανία καταδίωξης, δηλαδή εμμονή ότι κάτι μας απειλεί και μας "έχει βάλει στο μάτι". Η αντίληψη αυτή κολακεύει το άτομο (είμαι ανώτερος, γι' αυτό μου επιτίθενται) αλλά και συχνά εκφράζεται μέσα από βίαιες πράξης ή έστω φραστικές επιθέσεις, άμεσα προς τον εχθρό ή έμμεσα μέσα από συζητήσεις ("πρόκειται για σχέδιο των τούρκων"). Η άμυνα στην έστω νοερή επίθεση δίνει μια πρόχειρη λύση στην αποδιοργάνωση και το χάος των φοβικών σκέψεων και συναισθημάτων και δίνει μια επιφανειακή αίσθηση ασφάλειας.

Ο εθνικισμός και ο ρατσισμός εμπεριέχουν έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία, καθώς βασίζονται στην ανωτερότητα της ημέτερης κατηγορίας. Ο ναρκισσισμός έχει βαθύτερες ρίζες στην χαμηλή αυτοεκτίμηση και επιστρατεύεται ως μηχανισμός άμυνας, για να περισώσει συναισθήματα αυτοαξίας. Η ταύτιση αυτή όμως με την ιδανική εικόνα του εαυτού και του άλλου είναι μια συγκρουσιακή σχέση αγάπης- μίσους, γιατί μέσα στην εξάρτηση αυτή το άτομο χάνει τον εαυτό του και άρα πασχίζει να ξεχωρίσει ακόμα περισσότερο, δημιουργώντας νέους εχθρούς και ανυψώνοντας τον εαυτό ως συμμετέχοντα σε πιο ελίτ ομάδες.

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ακραίες πεποιθήσεις όπως είναι οι ρατσιστικές έχουν κάποιες ρίζες και στην καταπιεσμένη σεξουαλικότητα. Οι πεποιθήσεις αυτές έχουν έντονο ηθικό χαρακτήρα. Ιδιαίτερα πειθήνιος απέναντι σε αυστηρούς ηθικούς κανόνες είναι ο άνθρωπος εκείνος που διέπεται από συγκρούσεις ηθικού ή και σεξουαλικού χαρακτήρα. Για παράδειγμα, έντονες ομοφοβικές σκέψεις ή καταπιεσμένες ομοφυλοφιλικές τάσεις μπορεί να οδηγήσουν κάποιον στο να επιβεβαιώνει με ακραίο τρόπο (ταύτιση με ισχυρή ιδεολογία, υιοθέτηση επιθετικών πρακτικών, χρήση βίας) τη φυλετική του ταυτότητα, από φόβο μην την χάσει. Η ταύτιση σε μια ακραία ιδεολογία δίνει την ευκαιρία για τη χρήση βίαιων πρακτικών που εκτονώνουν σεξουαλικά απωθημένα. Ο ρατσιστής θυμώνει με ό,τι τον ερεθίζει ή με ό,τι του υπενθυμίζει ότι ερεθίζεται- δεν είναι τυχαίο ότι οι ακραίες ιδεολογίες συνοδεύονται και από ακραίες εκφράσεις ηθικής αλλά και σεξουαλικότητας (είτε προς το συντηρητικό είτε προς το προοδευτικό άκρο). Μορφές μαζικής προσήλωσης μάλιστα, όπως είναι οι θρησκείες, πραγματοποιούν την τιθάσευση και την υποταγή χρησιμοποιώντας την αμαύρωση των ενστίκτων και των ορμών.

(συνεχίζεται)

image: http://kmas01.pblogs.gr/files/f/407613-1racismo.jpg

Σχόλια

Ο χρήστης Kalliristi είπε…
Ειδικά για όσους έχουν ζήσει στο εξωτερικό και έχουν δει την Ελλάδα από μάτια ξένων ως μια μικρή βουλίτσα στο χάρτη αυτή η ερμηνεία του εθνικισμού ως ναρκισισμού και κόμπλεξ ανωτερότητας είναι ακόμα πιο έντονη. Έχω βαρεθεί να ακούω, ειδικά εν μέσω κρίσης, για το 'αίσθημα Ελληνικότητας' και την περηφάνεια του 'Ελληνα'. Άλλοι δεν έχουν ιστορία, μόνο η Μαριώ τη Γιάννη :)
Ο χρήστης Ανδρέας Ζουρδός είπε…
Εξαιρετική ανάλυση, θα έπρεπε να μοιράζεται στα παιδιά που πηγαίνουν στο σχολείο. Καλλιόπη πιστεύεις πως οι Ολυμπιακοί Αγώνες μπορούν να θρέψουν ρατσιστικές ιδεολογίες;
Ο χρήστης Kalliope είπε…
Ευχαριστώ πολύ Ανδρέα. Από μόνοι τους δε δημιουργούν ρατσισμό- δίνουν όμως ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ για ρατσιστικά/ σεξιστικά σχόλια, οπότε θα πρέπει οι σχολιαστές-δημοσιογράφοι να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί.

Για παράδειγμα στα ΜΜΕ στις ΗΠΑ στους φετεινούς Ολυμπιακούς σχολίαζαν τις γυναίκες για την εξωτερική τους εμφάνιση (κιλά, χτενίσματα κτλ.) αντί για τις επιδόσεις τους, κάτι που προκάλεσε έντονες επικρίσεις για το πόσο σεξιστική στάση είχαν οι σχολιαστές.

Επίσης η παρακολούθηση αθλημάτων που φέρουν σημαίες υποθάλπουν τον πατριωτισμό, που (ανάλογα με τα βιώματα του καθενός) μπορεί να φτάσει και σε εθνικισμό. Τα στερεοτυπικά έως ρατσιστικά σχόλια των θεατών δίνουν και πέρνουν.